Juridische aspecten van lesbisch ouderschap

Wanneer twee vrouwen samen een kinderwens hebben zijn er in de basis twee situaties mogelijk. Ten eerste kan het zo zijn dat één of beiden partners ook de wens hebben om de biologische ouder van het kind te zijn en al dan niet te trouwen of een geregistreerd partnerschap aan te gaan, ten tweede kan het zo zijn dat beiden partners ervoor kiezen dat niet te kunnen of te willen. In dit artikel hebben we het over de ouderschapsvorm waarin één van de moeders de biologische moeder van het kind is. We zetten de juridische aspecten van lesbisch ouderschap voor je op een rij.

Verschillende betekenissen van de term ‘moederschap’

Wanneer we het over moederschap hebben, lijkt voor de hand te liggen wat we daarmee bedoelen, maar de term ‘moederschap’ ken in Nederland verschillende betekenissen. Zo is er sociaal moederschap, wat wil zeggen dat je je in het dagelijks leven voortstelt als de moeder van het kind en ook zorgtaken op je neemt. Er bestaat ook zoiets als het juridisch moederschap, dat niet te verwarren is met het gezag. Als laatste spreken we van een biologische moeder als die het kind gebaard heeft. Vaak komt hier ook nog bij kijken dat dat is gebeurd uit de eigen eicel, maar hierover kunnen de meningen verschillen.

In het geval van lesbisch ouderschap, waarin er één partner de biologische moeder van het kind is, wordt vaak de term meemoeder gebruikt. Een meemoeder is de tweede moeder van een kind dat al een biologische moeder heeft.

Juridische aspecten en gezag bij lesbisch ouderschap

We staan nog even stil bij het verschil tussen het gezag hebben over een kind en diens juridische ouder zijn. Het gezag is een set rechten en plichten die je als ouder op je neemt, zolang het kind minderjarig is. Gezag vervalt dus automatisch als het kind 18 jaar wordt, en de financiële aansprakelijkheid voor je kind vervalt op de 21e verjaardag.

Juridisch ouderschap vervalt nooit – het wil zeggen dat je familie van elkaar bent en dat je kind dus recht heeft op de erfenis als je komt te overlijden. Wanneer je kind later zelf kinderen krijgt, worden diens kinderen wettelijk kleinkinderen van jullie als juridische ouders. Ook dingen als nationaliteit, erfrecht, naamrecht, wezenpensioen, inkomstenbelasting, schenkbelasting en alimentatie hangen samen met het juridisch ouderschap. Het is dus belangrijk dat dit soort zaken goed geregeld zijn.

‘Wet lesbisch ouderschap en gezag’

Tot 2014 was de situatie in Nederland een stuk minder goed geregeld voor lesbische ouderparen. Hoewel het sinds 1 april 2001 voor meemoeders mogelijk was om erkend te worden door partneradoptie, was er absoluut ruimte voor verbetering. Toen de Wet Lesbisch Ouderschap in werking trad, betekende dat een belangrijke verandering voor in de Nederlandse ouderwetgeving.

Voor deze wet was het maar op twee manieren mogelijk om moeder te worden: ten eerste kon je de biologische moeder van een kind zijn, ten tweede kon je een kind adopteren. In de Wet Lesbisch Ouderschap wordt in het kort erkent dat er meerdere vormen van moederschap mogelijk zijn.

De wet heeft ertoe geleidt dat er twee nieuwe manieren bij zijn gekomen, waarop iemand ouder kan worden. De eerste manier is het erkennen van het kind. De tweede is het automatische moederschap binnen een huwelijk of geregistreerd partnerschap. Let wel op dat deze regel alleen toegepast wordt als de donor van het kindje anoniem is en afkomstig is van een Nederlandse fertiliteitskliniek.

In het kort kun je dus juridisch moeder worden door één van de volgende zaken:

• Je een geregistreerd partnerschap had of getrouwd was met de biologische moeder op het moment dat het kindje geboren werd, én de vader een donor was van een geregistreerde, Nederlandse fertiliteitskliniek
• Erkenning meemoeder: Je kunt juridische ouder worden door kind te erkennen bij de Gemeente. Dit die je in het geval de donor bekend is. Na de erkenning, waarvoor de biologische moeder toestemming moet geven, delen de duomoeders het ouderlijk gezag.
• Adoptie door meemoeder: De meemoeder kan het kind adopteren, hier zijn vrij specifieke regels voor.
• De rechtbank kan verzocht worden het moederschap gerechtelijk vast te stellen.

De rechten van een meemoeder

Het hangt er dus af van juridische positie die de meemoeder heeft, welke rechten en plichten zij naar het kind heeft. Wanneer zij ook de juridische ouder van het kind is geworden, zijn haar rechten en plichten gelijk aan die van de biologische moeder. Is zij alleen meemoeder in de sociale zin van het woord, dan heeft zij op papier geen gezag en ook niet de rechten die juridisch gezien bij het ouderschap horen. Het is echter wel zo dat een rechter in veel gevallen ook zal kijken naar het sociaal ouderschap, wanneer er zwaarwegende beslissingen gemaakt moeten worden.

Veranderingen voor het kind door invoering ‘Wet Lesbisch ouderschap’.

Deze wetswijziging in de Wet Lesbisch Ouderschap heeft niet alleen voor de twee moeders veranderingen teweeg gebracht. Voor het kind zijn de belangrijkste veranderingen dat het geen wees meer wordt als de biologische moeder overlijdt. Het kind blijft dan achter met de meemoeder. Daarnaast hebben beiden ouders alimentatieplicht als ze uit elkaar gaan en is voor beiden ouders erfrecht op het kind van toepassing. Het is ook niet meer zo dat het kind alleen de naam van de biologische moeder mag dragen: de moeders mogen kiezen of ze het kind één van beiden achternamen geven, of dat allebei de achternamen gebruikt worden.

Samenvatting juridische aspecten lesbisch ouderschap

• De biologische moeder is automatisch de juridische moeder van het kind en heeft automatisch gezag
• De meemoeder is alleen automatisch juridisch ouder, met het daarbij behorende gezag, als ze getrouwd was of een samenlevingscontract had met de moeder toen het kind geboren werd. Daarbij moet de vader in dit geval een anonieme donor van een Nederlandse fertiliteitskliniek zijn.
• Wanneer dit niet het geval is, is het belangrijk dat je goed uitzoekt welke situatie op jullie van toepassing is. Je kunt hiervoor op verschillende plekken terecht. Kijk voor meer informatie bijvoorbeeld eens op de website van: Stichting meer dan Gewenst, Kim Smienk Advocatuur of Feitsma en Verhagen – relaties en familierecht.